Volkskrant, Dinsdag 23 Februari 1999

Miep Saarloos is 78 jaar en een fanatieke bridgespeelster. Maar omdat ze slecht ter been is, komt ze niet meer zo heel vaak op de bridgeclub. 'Dan moet ik gehaald en gebracht worden en dat is zo'n gedoe', zegt ze. Totdat haar zoon ongeveer een jaar geleden een met Internet opgetuigde computer bij haar thuis installeerde. Sindsdien legt ze bijna iedere avond weer een kaartje, via haar computer. Dan surft ze naar een Internet-pagina waar ze drie andere spelers ontmoet die ergens op de wereld achter hun computer zijn gekropen. De computer deelt de kaarten en door daar met de muis op te klikken kunnen de spelers er een opgooien. 'De hele wereld schuift daar aan', zegt Saarloos, 'De ene avond zit je met een Chinees te spelen, dan weer tegen een Canadees.'
'Ik ben verslaafd aan Internet', vervolgt ze. 'Met mijn invalidescooter kom ik niet zo heel veel verder dan de supermarkt, maar dankzij het Internet komt de hele wereld nu naar mij toe. Het is een soort vakantie. Laatst ging een vriendin van mij naar China, toen heb ik dat op het Internet opgezocht. Is het toch net alsof je er zelf ook even bent geweest.' Per dag brengt ze zo'n drie uur op het Internet door. Naast het virtuele bridgen gebruikt ze de computer om met haar kinderen te e-mailen, over het web te surfen of gesprekken te voeren in chatboxen. 'Dat doe ik de laatste tijd niet zo heel vaak meer. Die jongeren die daar zitten willen alleen maar over seks praten. Ze vragen altijd gelijk hoe oud je bent. En als ik dan 78 intype gelooft niemand me.'
Surfende senioren zoals Saarloos zijn geen curiositeit meer. Een groeiend aantal ouderen ontdekt het Internet. Volgens cijfers van het Sociaal Cultureel Planbureau van eind vorig jaar heeft vijf procent van alle 65-plussers thuis een Internet-computer staan. En dat aantal zal verder toenemen, denkt Rita Niland. Zij is medewerker van de Bibliotheek van Rotterdam en organiseert daar Internet-cursussen voor ouderen. Volgens Niland is de belangstelling enorm. Alhoewel ze nauwelijks reclame heeft gemaakt voor de cursus, moest ze al snel een wachtlijst aanleggen. Seniorweb, een stichting die zich inzet om ouderen de digitale snelweg op te helpen, heeft soortgelijke ervaringen. Het afgelopen jaar volgden zo'n 5000 ouderen via Seniorweb een computercursus, en nog steeds zijn de wachtlijsten niet weggewerkt.
Het Internet is ook bij uitstek een geschikt medium voor ouderen meent Niland. 'Veel ouderen zijn eenzaam of aan huis gebonden. Via het Internet kunnen ze in contact komen met de wereld om hen heen. Ze kunnen e-mailen met de kinderen en steun zoeken bij elkaar.' Ook is het Internet volgens haar geschikt voor het navorsen van hobby's stamboomondezoek Het world wide web biedt toegang tot bevolkingsarchieven en het is ook mogelijk om verre familieleden met een e-mail-adres op te sporen. Daarnaast hebben veel ouderen grote interesse in het verleden, zegt Niland. 'Hoe ouder ze zijn, hoe meer ze vaak zijn gefascineerd door vroeger. En via het net kunnen ze op zoek naar foto's van oud-Rotterdam of historische sites over de Tweede Wereldoorlog bekijken.'
Niland geeft haar cursussen onder meer op het filiaal Pendrecht, een wijk met relatief veel aanleunwoningen en verzorgingstehuizen. Achter in de kleine bibliotheek, tussen de boekenkasten in, staan twee computers met Internet-verbinding opgesteld. De cursisten proberen voor het eerst in hun leven een e-mail te versturen. Voorzichtig tikt een van hen een berichtje in, langzaam schuift hij de muisaanwijzer naar het vakje waar het e-mail adres ingetypt moet worden. 'Even kijken, waar zit ook al weer de apenstaart?' 'Boven op de 2', helpt een ander hem.
' Je wilt graag bijblijven', zegt een 75-jarige deelnemer aan de cursus. 'Op televisie, of in reclames hoor je steeds kijk ook op Internet. Dan word je toch nieuwsgierig.' Een ander echtpaar zegt zich te hebben opgegeven vanwege de kleinkinderen. 'Die hebben het altijd over Internet, en dan wil je toch weten wat het is.' Over de voortgang zijn de meeste deelnemers redelijk optimistisch. 'Ja 't is even lastig, maar we leren 't wel.' Vooral e-mailen is onder ouderen populair, mede ook omdat dat goedkoper is dan surfen over het Internet. Op de website van Seniorweb kunnen geïnteresseerden zich opgeven voor een aantal mailing-lists. Dat zijn e-mail clubs, waarvan de leden door middel van e-mail met elkaar contact onderhouden.
Wie zich op geeft voor een van die e-mail groepen, wordt binnen enkele uren per e-mail welkom geheten door de gastheer van de groep. Gelijk wordt het nieuwe lid ingewijd in de gebruiken op Internet: 'Je zult gemerkt hebben, dat ik tutoyeer. Het is in de e-mail gebruikelijk om dat te doen en elkaar bij de voornaam te noemen', schrijft de gastheer in zijn kennismakingsmailtje. Vanaf dat moment begint de post binnen te stromen. De leden wisselen enkele tientallen berichtjes per dag uit. Sommigen maken een praatje over het weer ('het heeft zo hard gesneeuwd gisteren, ik was blij dat mijn zoon weer veilig thuis was'), een ander stuurt een berichtje rond om een verjaardagskalender op te zetten, zodat de leden van de groep elkaar op hun verjaardag een felicitatie-mail kunnen sturen.
'De lijst wordt ook gebruikt als uitlaatklep', vertelt Miep Saarloos, die al geruime tijd op de lijst is geabonneerd 'De leden zoeken daar steun bij elkaar.' Ze vertelt over een vrouw die 's avonds een brief was gaan posten en tijdens de wandeling door een paar jongens in elkaar was geslagen. 'Toen ze thuis was, zette ze gelijk de computer aan, en typte ze hele verhaal op. Ze moest haar verhaal gewoon aan iemand kwijt.'
Een aantal dagen geleden berichtte een van de leden van de groep in een heel kort berichtje dat haar moeder was overleden. Een paar uur later volgde een ontroerend opgeschreven verhaal over de manier waarop ze afscheid van haar moeder had genomen. Binnen enkele uren volgden tientallen condoleance-mailtjes van de andere leden.
'Op die manier is e-mail prima geschikt voor het onderhouden van intieme relaties en het steun geven aan elkaar', zegt Joyce Lamerichs. Zij is als onderzoekster verbonden aan de Universiteit van Wageningen en schrijft een proefschrift over de manier waarop ouderen het Internet gebruiken. Volgens Lamerichs zijn in de Verenigde Staten - die wat betreft de ontwikkelingen op Internet enkele jaren voorlopen op Nederland - enkele tienduizenden ouderen actief op Internet. 'Daar bestaat een groot aantal e-mail groepen voor ouderen. Daarin worden ook psychische problemen of relatieproblemen door ouderen uitgebreid met elkaar besproken. En daar putten de deelnemers grote steun uit.'
Maar is het niet altijd eenvoudig om de senioren de beginselen van Internet bij te brengen, zegt Niland. 'Ouderen missen vaak zelfvertrouwen. Als de computer vastloopt, denken ze dat zij iets fout hebben gedaan en durven ze niet zo snel meer ergens op te klikken.' Ook zijn de computerprogramma's waarmee je Internet-pagina's oproept, zoals Netscape , volgens Niland niet goed geschikt voor ouderen. 'Er zitten veel te veel toeters en bellen aan. Voor ouderen die het niet gewend zijn om met computers te werken zou je eigenlijk een eenvoudige versie van zo'n programma moeten hebben, waarbij minstens de helft van de knoppen is weggehaald.'
Ook Christine de Ruiter, directeur van het Seniorweb, denkt dat veel ouderen daardoor afgeschrikt raken. En doordat Internet in de media vaak wordt beschreven als een snel medium voor zappende whizzkids, denken ouderen vaak dat het niets voor hen is, meent De Ruiter. 'Kijk nou eens', zegt ze boos, 'hier heb je weer zo'n voorbeeld.' Ze trekt een folder voor een nieuw computerblad uit haar tas en slaat die open. Een vlot koppel van begin dertig, hij in een ruitjesblouse, zij in een sportief wit truitje, lacht de lezer vanachter de computer toe. Daar schuin boven glimlacht een sexy blondine al even enthousiast naar een computer. 'Ik denk dan, zet daar dan één afbeelding van een oudere tussen, dat scheelt al zoveel', zegt De Ruiter.
De website van Seniorweb wijst ouderen de weg naar websites die voor hen interessant zijn. Daar zijn links te vinden naar informatie over de provinciale statenverkiezingen, de uitslagen van de Nederlandse voetbalcompetitie en de Nederlandse omroepen op het web. Andere links verwijzen naar specifieke ouderenonderwerpen zoals een online folder van de belastingdienst voor pensioengerechtigden, een pagina over veiligheid in de badkamer of de webpagina van de vereniging voor vrijwillige euthanasie. En wie zich in de belevingswereld van de kleinkinderen wil storten, wordt doorverwezen naar de Teletubbiespagina. Op de homepagina is bovendien nog een nieuwsrubriek over ouderen te vinden en een peiling over het gesprek van de dag ('Wat vindt u van het idee om langdurig werkloze vrouwen huisbezoek te laten doen bij ouderen?'). Rechtsboven aan de pagina is een knop voor de 'grote letters'-versie van de website.
'Steeds meer informatie komt via het Internet beschikbaar', zegt Christine de Ruiter van Seniorweb. 'Alleen al daarom is het van groot belang dat ook ouderen toegang hebben tot het Internet.' Als het aan haar ligt, wordt het Internet in de toekomst dan ook een basisvoorziening in de ouderenzorg. Seniorweb wil binnenkort een plan lanceren om verzorgingstehuizen en aanleunwoningen uit te rusten met Internet-computers. 'Want als we ouderen niet bij die ontwikkelingen betrekken, sluiten we ze buiten de samenleving.' Het grote voorbeeld is een verzorgingscentrum in Finland dat ze onlangs bezocht. 'Dat tehuis lag ver van de bewoonde wereld, midden in de bossen. De inrichting bestond uit oude lampen, stoelen en houten tafels die zo van de rommelmarkt leken te komen, en dat leverde een hele knusse sfeer op. Maar midden tussen die oude meubels hadden de medewerkers van het tehuis een technohut ingericht. Daar binnen tuurde een groep ouderen ingespannen naar een aantal computermonitoren en surfden ze over het web.'
Martijn de Waal